ชื่อสมุนไพร : กระจับ
ชื่ออื่นๆ : กะจับ, มาแง่ง, พายับ, เขาควาย
ชื่อสามัญ : Water chestnut
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Trapa bisphinosa Roxb.
ชื่อวงศ์ : TRAPACEAE
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :
- ต้นกระจับ เป็นพืชน้ำล้มลุกอายุหลายฤดู มีอยู่ทั่วไป ลักษณะเป็นกอลอยน้ำ ชอบน้ำนิ่ง มีรากหยั่งยึดดินและมีไหล
- ใบกระจับ ใบเดี่ยวมี 2 แบบ ใบที่ลอยน้ำมีก้านยาว อวบน้ำและพองเป็นกระเปาะตรงกลาง ทำให้ลอยน้ำได้ดี แผ่นใบมีรูปร่างคล้ายสี่เหลี่ยมขนมเปียกปูน หรือรูปพัด ขอบใบแหลม ผิวใบด้านบนสีเขียวเป็นมัน ด้านล่างมีสีแดง ใบจะเรียงรอบลำต้นเวียนเป็นเกลียวถี่ๆ ทำให้ดูเหมือนใบแผ่เป็นวงรอบต้น ใบอีกแบบหนึ่งอยู่ในน้ำ เป็นเส้นฝอยๆ คล้ายราก
- ดอกกระจับ เป็นดอกเดี่ยวสีขาว ออกที่โคนก้านใบ ซึ่งจะบานอยู่เหนือน้ำ และมีกลีบเลี้ยง, เกสรตัวเมียและกลีบดอกอย่างละ 4 กลีบ โดยจะมีเกสรตัวเมียติดกับกลีบดอกสลับกัน ส่วนสิ่งที่อยู่เหนือวงกลีบคือรังไข่ ซึ่งมีอยู่ 2ช่องและมีออวุล 1 เมล็ด/ช่อง เมื่อผสมพันธุ์เสร็จแล้ว ก้านดอกจะงอกลับลงน้ำและผลจะเจริญอยู่ใต้น้ำ
- ผลกระจับ ผลอ่อนสีม่วงอมแดงจะเปลี่ยนเป็นสีดำเมื่อแก่ ส่วนที่เป็นเขาโค้ง 2 ข้างเจริญมาจากกลีบเลี้ยง ผลหรือฝักกระจับมีสีดำขนาดใหญ่ เปลือกหนาแข็งงอโค้งคล้ายเขาควาย เมื่อกะเทาะเปลือกนอกที่แข็งออก จะได้เนื้อในสีขาว มีแป้งมาก มีรสหวานมัน ใช้รับประทานเป็นอาหาร เกิดตามแหล่งน้ำจืดนิ่งๆทั่วไป
ส่วนที่ใช้เป็นยา : ใบ, เนื้อในฝัก
สรรพคุณ กระจับ :
- หัว เป็นยาบำรุง บำรุงครรภ์
- ใบ รสเปรี้ยว กัดเสมหะ แก้ไอ ขับเมือกมันในลำไส้ และถอนพิษต่างๆ
- เนื้อในฝัก รสมันหอมหวาน เป็นยาชูกำลัง ช่วยสร้างน้ำอสุจิในผู้ชายและสร้างไข่และผนังมดลูกในผู้หญิง บำรุงทารกในครรภ์ เป็นยาบำรุงครรภ์ บำรุงน้ำนม แก้อ่อนเพลีย บำรุงร่างกายหลังพื้นไข้ ดับพิษร้อน แก้ร้อนในกระหายน้ำ
[su_spoiler title=”ยาบำรุงกำลังกระจับสำหรับชาย-หญิง”]นำผลกระจับ 100 ผล ต้มน้ำทิ้งไว้ให้เย็น ปลอกเปลือกออก นำเปลือกตากแดดให้แห้ง ตำผลใส่ในขวดแก้วไว้ นำผงยา 1 ช้อนโต๊ะ ใส่ผสมกับน้ำผึ้ง น้ำตาล นม ดื่มวันละ 1 ครั้ง ทุกๆ วัน[/su_spoiler]
[su_spoiler title=”ตำรับอาหาร”]กระจับต้มสามารถนำมาปลอกเปลือกต้มกินเล่นเป็นของว่าง นำมาทำเป็นของหวานกิน เช่น กระจับต้มน้ำขิง กระจับน้ำแข็งใส กินร่วมกับเมล็ดบัว มะพร้าวอ่อน ใส่น้ำหวานน้ำแข็งกินเป็นของหวาน และยังสามารถนำมาประกอบอาหารได้ เช่น กระจับต้มซี่โครงหมู กระจับผัด และกระจับผัดพริกกุ้งนาง[/su_spoiler]