ชื่อสมุนไพร : กำจัด
ชื่ออื่นๆ : ผักมาด(สกลนคร), หมากแคว่น(เหนือ), แคนโข่ง(กาฬสินธุ์), มะนาวป่า(สกลนคร), ละมาด, พริกหอม, พริกม้า(กลาง), มะข่วง, หมักข่วง, กำจัดต้น
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Zanthoxylum rhetsa (Roxb.) DC.
ชื่อวงศ์ : Rutaceae
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :
- ต้นกำจัด เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงขนาดใหญ่ ผลัดใบ สูง 12-20 เมตร เปลือกสีขาว มีหนามแหลมรูปกรวยปลายตรงหรือโค้งเล็กน้อย ขึ้นตามลำต้น กิ่ง และก้านใบ
- ใบกำจัด เป็นใบประกอบเรียงสลับแบบขนนก ใบย่อย 10-28 ใบ อาจมีใบย่อยที่ปลายหรือไม่มีก็ได้ ขนาดใบกว้าง 4-5 เซนติเมตร ยาว 10-14 เซนติเมตร รูปรี รูปไข่ หรือรูปขอบขนาน โคนใบเบี้ยว ขอบใบเรียบหรือเป็นคลื่น ปลายใบเรียวแหลม ยอดอ่อนเป็นสีแดงปนเหลือง
- ดอกกำจัด เป็นช่อแบบ panicle (ช่อดอกแยกแขนง) ออกที่ปลายยอดหรือซอกก้านใบ ยาว 10-21 เซนติเมตร ก้านช่อยาว ดอกเล็กสีขาวอมเขียวเป็นกระจุกอยู่ตอนปลายช่อ ดอกตัวเมียและดอกตัวผู้อยู่คนละต้น กลีบรองดอก 4 กลีบ กลีบดอก 4 กลีบ เรียงสลับกับเกสรตัวผู้ 4 อัน เกสรตัวเมีย 1 อัน อยู่เหนือเกสรตัวผู้ ภายในมี 1 ช่อง
- ผลกำจัด รุปร่างกลมผลอ่อนสีเขียว รสเผ็ดซ่ามาก เมื่อแก่เปลือกเป็นสีน้ำตาล และแตกอ้าเห็นเมล็ดสีดำเป็นมัน
ส่วนที่ใช้เป็นยา : ผลแก่, เมล็ด, ใบ, ราก, เนื้อไม้
สรรพคุณ กำจัด :
- ผลแก่ ทุบห่อผ้าประคบแผลพุพอง หรือตำชงน้ำร้อนดื่มแก้ท้องอืดเฟ้อ แก้น้ำกัดเท้า
- เมล็ด รสเผ็ดสุขุมหอม มีกลิ่นหอม แก้ลมวิงเวียน บำรุงโลหิต บำรุงหัวใจ ขับลมในลำไส้ ขับปัสสาวะ บำรุงธาตุ ถอนพิษฟกบวม แก้หนองใน
- ใบ รสเผ็ด แก้รำมะนาด แก้ปวดฟัน
- รากและเนื้อไม้ รสร้อนขื่น ขับลมในลำไส้ แก้ลมเบื้องบน หน้ามืด ตาลาย วิงเวียน ขับระดู