ชื่อสมุนไพร : นมควาย
ชื่ออื่น ๆ : นมแมว(ภาคกลาง), นมวัว(พิษณุโลก, กระบี่), พีพวน(อุดรธานี), บุหงาใหญ่(ภาคเหนือ)
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Uvaria rufa Bl.
วงศ์ : ANNONACEAE
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :
- ต้นนมควาย ไม้เถาเลื้อย มักทอดเลื้อยบนต้นไม้สูง ยาว 1.5-4 เมตร กิ่งก้านและยอดอ่อนปกคลุมด้วยขนละเอียดสีน้ำตาลแดงหนาแน่น เปลือกลำต้นสีม่วงอมเทา
- ใบนมควาย เป็นใบเดี่ยว เรียงสลับ รูปไข่แกมรูปขอบขนาน รูปรีแกมรูปขอบขนาน หรือรูปรีแกมรูปไข่กลับ กว้าง 4-6 ซม. ยาว 6-15 ซม. ปลายแหลมหรือเรียวแหลม โคนมนหรือกลม ขอบเรียบ แผ่นใบบางคล้ายกระดาษ หลังใบมีขนรูปดาวแข็ง ด้านล่างมีขนอ่อนนุ่มหนาแน่น ก้านใบ ยาว 3-4 มม. มีขนหนาแน่น เส้นใบ 8-15 คู่
- ดอกนมควาย เป็นดอกเดี่ยว หรือออกเป็นกระจุก 2-3 ดอก ที่กิ่งก้าน ออกตรงข้ามใบ หรือเหนือซอกใบ ช่อดอก ยาว 1.1-1.5 ซม. ก้านช่อดอกยาว 1-3 มม. มีขนกระจายหนาแน่น ก้านดอกย่อยยาว 0.5-0.8 ซม. มีขนหนาแน่น ใบประดับมี 1 ใบ รูปสามเหลี่ยมปลายมน ติดตรงกลางก้านดอก กว้าง 3-6 มม. ยาว 3-13 มม. มีขนหนาแน่น กลีบเลี้ยง 3 กลีบ บางคล้ายกระดาษ มีขนปกคลุม เชื่อมติดกันที่โคนเล็กน้อย ปลายแยกเป็น 3 แฉก ส่วนกว้างที่โคน 5-6 มม. ยาว 3-4 มม. กลีบดอก 6 กลีบ แยกกัน บางครั้งอาจมี 8 กลีบได้ แยกเป็น 2 วง ๆ ละ 3 กลีบ ขนาดเท่า ๆ กัน ดอกสีแดงสดแล้วเปลี่ยนเป็นสีแดงเลือดนก มีกลิ่นหอม กลีบดอกรูปรีแกมรูปไข่กลับ กว้าง 4-6 มม. ยาว 8-10 มม. ปลายมนหรือกลม มีขนทั้งสองด้าน ดอกบานเต็มที่กลีบมักโค้งลงไปทางก้านดอก เกสรเพศผู้จำนวนมากอัดกันแน่น 30-45 อัน สีเหลือง รูปทรงกระบอก กว้าง 1.0-1.5 มม. ยาว 3-4 มม. โคนและปลายตัด ขอบเรียบ วงนอกมักเป็นหมัน เกสรเพศผู้ที่เป็นหมัน 10-12 อัน เรียงซ้อนเหลื่อมและแยกกันในชั้นนอกสุดของวง เกสรเพศผู้ที่สมบูรณ์ รูปไข่กลับ กว้าง 2.0-2.5 มม. ยาว 3.5-4.0 มม. โคนตัด ปลายกลมหรือมน ขอบเป็นเยื่อบางๆ จักฟันเลื่อยถี่ สีขาวหรือเหลืองอ่อน เกลี้ยง เกสรเพศเมีย 7-12 อัน แต่ละอันมี 20-25 ออวุล รูปทรงกระบอก กว้างประมาณ 0.5 มม. หรือมากกว่าเล็กน้อย ยาว 3.0-3.5 มม. โคนและปลายตัด สีเหลืองหรือน้ำตาลอ่อน มีขนหนาแน่นตามก้านเกสรเพศเมีย มีรังไข่เหนือวงกลีบ คาร์เพลแยก จำนวนมาก
- ผลนมควาย เป็นแบบผลกลุ่ม มีผลย่อย 4-20 ผล ต่อช่อ รูปรีหรือรูปรีแกมรูปขอบขนาน กว้าง 1.0-1.1 ซม. ยาว 1.7-4.0 ซม. มีขนสีน้ำตาลสั้นๆปกคลุม ผลเริ่มสุกสีเหลือง สุกเต็มที่สีแดงสด ก้านผลยาว 1-4 ซม. ก้านผลย่อยยาว 1.8-2.6 ซม. เนื้อข้างในสีขาว
- เมล็ดนมควาย รูปรี แต่ละผลมี 14-18 เมล็ด กว้าง 1-2 มม. ยาว 3-4 มม. โคนเว้า ปลายมน ขอบเรียบ ผิวเกลี้ยง สีน้ำตาล
- พบทั่วไปในป่าเต็งรัง ป่าเบญจพรรณ ป่าดิบแล้ง ป่าละเมาะ หรือตามชายป่าดิบ ตั้งแต่ใกล้ระดับน้ำทะเล จนถึงที่สูงประมาณ 1,000 เมตร ออกดอกช่วงเดือนมีนาคมถึงเมษายน ติดผลราวเดือนมิถุนายนถึงกรกฎาคม ผลสุก รสหวานอมเปรี้ยว รับประทานได้
ส่วนที่ใช้เป็นยา : ผล, เนื้อไม้, ราก
สรรพคุณ นมควาย :
- ผล รับประทานได้ จะมีรสหวาน และถ้านำมาตำผสมกับน้ำจะเป็นยาแก้ผดผื่นคันตาม ตัว และแก้เม็ด เป็นยาเย็นถอนพิษ
- เนื้อไม้และราก นำมาต้มรวมกันจะเป็นยาแก้ไข้กลับ หรือไข้ซ้ำ และเป็นยาเนื่องจากทานของแสลงเป็นพิษเข้าไป
- ราก เป็นยาบำรุงน้ำนม แก้โรคผมแห้งของสตรีที่คลอดบุตร และอยู่ไฟไม่ได้