ชื่อสมุนไพร : หุนไห้
ชื่ออื่นๆ : ไกรทอง, แก่นแดง, เข็ดมูล, เจตมูล(ปราจีนบุรี), ต๋านฮ้วนเป็ด(เชียงใหม่), พิกุลทอง(ประจวบคีรีขันธ์), กระดูกอึ่ง, หุ่นไห้
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Erythroxylum cuneatum (Miq.) Kurz
ชื่อวงศ์ : Erythroxylaceae
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :
- ต้นหุนไห้ เป็นไม้พุ่มขนาดเล็ก สูง 4-10 เมตร ไม่ผลัดใบ ลำต้นกลม กิ่งมักตั้งฉากกับลำต้น มีรอยแผลของหูใบ เกือบรอบกิ่ง เปลือกเรียบสีน้ำตาล เป็นร่องตามยาว เปลือกในสีเหลืองแกมน้ำตาล ไม่มีขน
- ใบหุนไห้ ใบเดี่ยว เรียงสลับ แผ่นใบรูปขอบขนานแกมรูปไข่กลับ กว้าง 2-3.5 เซนติเมตร ยาว 5-10 เซนติเมตร แผ่นใบหนา ปลายมน โคนสอบเรียว ด้านบนเนื้อใบหนาเกลี้ยงเป็นมัน ด้านล่างเกลี้ยง ขอบใบเรียบ เส้นกลางใบด้านล่างนูน เส้นแขนงใบละเอียด จำนวนมาก เรียงชิดเกือบขนานกัน ก้านใบยาว 3-5 มิลลิเมตร หูใบรูปสามเหลี่ยมถึงรูปใบหอก ยาว 5-7 มิลลิเมตร
- ดอกหุนไห้ ขนาดเล็ก สีขาวอมเขียวอ่อน ออกช่อกระจุก 3-4 ดอก กลิ่นหอมอ่อนๆ ตามซอกใบ กลีบดอกสีขาว เขียวอ่อน หรือขาวแกมเขียว กลีบดอก และกลีบเลี้ยงมีอย่างละ 5 กลีบ กลีบดอกแยกจากกัน รูปขอบขนานแกมรูปรี กว้าง 1.5-2 มิลลิเมตร ยาว 3-4 มิลลิเมตร เหนือโคนกลีบด้านในมีเกล็ด เกสรเพศผู้ 10 อัน โคนเชื่อมติดกันเป็นหลอด รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ มี 3 ช่อง แต่ละช่องมีออวุล 1 เม็ด ก้านเกสรเพศเมีย 3 อัน กลีบเลี้ยงโคนเชื่อมกันเป็นหลอดยาว 2-3 มิลลิเมตร ปลายแยกเป็นแฉกรูปสามเหลี่ยม 5 แฉก ยาวประมาณ 1 มิลลิเมตร ปลายเรียวแหลม ใบประดับย่อยรูปสามเหลี่ยม ยาวประมาณ 1 มิลลิเมตร ก้านดอกยาว 4-10 มิลลิเมตร
- ผลหุนไห้ เป็นแบบผลผนังชั้นในแข็ง รูปไข่แกมขอบขนาน กว้าง 3-5 มิลลิเมตร ยาว 8-10 มิลลิเมตร อุ้มน้ำ มีพูตามยาว 3 พู ด้านหน้าตัดคล้ายรูปสามเหลี่ยม ผลอ่อนสีเขียว ผลสุกมีสีเหลืองหรือแดง เป็นมัน เมล็ดแบนโค้ง กว้าง 1-2 มิลลิเมตร ยาว 5-10 มิลลิเมตร
ส่วนที่ใช้เป็นยา : : เปลือกต้น, ราก
สรรพคุณ หุนไห้ :
- เปลือกต้น รสเมา แก้เส้นเอ็นพิการ แก้ปวดเมื่อย และแก้เหน็บชา ตามปลายมือปลายเท้า
- ราก รักษาโรคไตพิการ บำรุงน้ำนม แก้ผิดสำแดง