ชื่อสมุนไพร : ขยุ้มตีนหมา
ชื่ออื่น ๆ : เถาสายทองลอย (สิงห์บุรี), ผักบุ้งทะเล (พังงา), เพาละมูลู เพาละบูลู (มาเลย์-ยะลา)
ชื่อสามัญ : Tiger Foot Morning Glory
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Ipomoea pes-tigridis Linn.
วงศ์ : CONVOLVULACEAE
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :
- ต้นขยุ้มตีนหมา เป็นพรรณไม้เถาล้มลุกมีอายุเพียง 1 ปี ไม่มีมือเกาะ ลำต้นมีลักษณะเล็กเรียว มักเลื้อยไปตามพื้นดินหรือเลื้อยพาดพัน ซึ่งจะมีความยาวได้ประมาณ 0.5-3 เมตร ลำต้นปกคลุมไปด้วยขนแข็งสีขาว
- ใบขยุ้มตีนหมา ใบเป็นใบเดี่ยว เรียงตัวแบบสลับ แผ่นใบกว้างเป็นรูปไข่ ส่วนขอบใบเป็นแฉกหรือเป็นจักเว้าลึกประมาณ 7-9 แฉก ซึ่งมักจะเป็นจักลึกไปถึงโคนใบ หรือขอบใบเว้าลึกแยกเป็น 3 พู ซึ่งแต่ละพูจะเว้าลึกแยกเป็นส่วนอีก 2-3 พู ดูคล้ายเป็นใบประกอบที่มีใบย่อยประมาณ 7-9 ใบ ปลายใบแต่ละแฉกแหลม ใบมีขนาดกว้างประมาณ 4-6 เซนติเมตร และยาวประมาณ 5-7 เซนติเมตร ผิวใบมีขนนุ่มปกคลุมอยู่ทั้งสองด้าน ก้านใบมีลักษณะเล็กและเรียวยาวประมาณ 1.5-10 เซนติเมตร
- ดอกขยุ้มตีนหมา จะออกเป็นช่อตามง่ามใบมีประมาณ 2-3 ดอก ก้านช่อดอกจะมีขนยาวประมาณ 2-18 ซม. ส่วนใบประดับนั้นจะเป็นรูปหอกแกมขอบขนานและยวมประมาณ 1.5-3 ซม. กลีบรองกลีบดอกยาวประมาณ 8-12 มม. จมีขนยาวและกลีบดอกจะมีสีขาว จะเชื่อมติดกันเป็นรูปปากแตรจะมีความยาวประมาณ 3.5-5 ซม. เกสร ตัวผู้และเกสรตัวเมียนั้น จะมีลัษณะเกลี้ยง
- เมล็ดขยุ้มตีนหมา (ผล) ถ้าผลแห้งจะมีสีน้ำตาล เป็นรูปไข่ยาวประมาณ 8-9 มม. มีผิวเกลี้ยง ส่วนเมล็ดจะมีความยาว 4 มม. และมีขนสีเทากระจาย
ส่วนที่ใช้เป็นยา : ทั้งต้น ราก เมล็ด
สรรพคุณ ขยุ้มตีนหมา :
- ทั้งต้น ใช้ทำเป็นยาระงับพิษสุนัขบ้า หรือตำให้ละเอียดผสมกับเนย ใช้ปิดหัวฝีไม่ให้แพร่กระจาย ใช้ตำแล้วพอกช่วยรักษาฝีหนอง งูสวัด
- ราก ใช้เป็นยารุ รักษาโรคไอเป็นโลหิต ช่วยลดอาการระคายคอ
- เมล็ด ใช้รักษาโรคท้องมาน