ชื่อสมุนไพร : ราชดัด
ชื่ออื่นๆ : ดีคน(อุบลราชธานี), กะดัด, ฉะดัด(ใต้), ดีคน(กลาง), กาจับหลัก, ยาแก้ฮากขม(เชียงใหม่), พญาดาบหัก(ตราด), เพี้ยฟาน(นครราชสีมา, ขอนแก่น), เพียะฟาน(นครศรีธรรมราช), มะลาคา(ปัตตานี), สอยดาว(จันทบุรี), เท้ายายม่อมน้อย, มะขี้เหา, มะดีควาย
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Brucea javanica (L.) Merr.
ชื่อวงศ์ : Simaroubaceae
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :
- ต้นราชดัด ไม้พุ่มหรือไม้ยืนต้นขนาดเล็ก สูง 0.5-4 เมตร เปลือกลำต้นเรียบ สีขาวปนเทา มีขนสีเหลืองปกคลุมหนาแน่น
- ใบราชดัด เป็นใบประกอบแบบขนนกปลายคี่ เรียงสลับเวียนรอบกิ่ง มีใบย่อย 5-13 ใบ แผ่นใบย่อยรูปขอบขนานแกมรูปไข่ถึงรูปหอกแกมรูปไข่ กว้าง 3-6 เซนติเมตร ยาว 5-10 เซนติเมตร ขอบใบหยักมนเป็นฟันเลื่อยตลอดทั้งขอบใบ ปลายใบแหลม โคนใบมน ผิวใบมีขนนุ่มทั้งสองด้าน เนื้อใบบาง นิ่ม ก้านใบย่อยยาว 3-10 มิลลิเมตร ก้านใบยาว 5-10 เซนติเมตร
- ดอกราชดัด ออกรวมเป็นช่อกระจะตามซอกใบ ช่อดอกยาว 5-40 เซนติเมตร เป็นดอกแยกเพศ มีทั้งต้นที่พบเฉพาะช่อดอกตัวผู้และดอกตัวเมียในช่อเดียวกัน ดอกย่อยมีขนาดเล็ก สีขาวอมเขียวถึงสีแดงอมเขียวหรือสีม่วง ออกเป็นช่อตามซอกใบ และที่ปลายยอด กลีบดอกรูปช้อนใหญ่กว่ากลีบเลี้ยงเล็กน้อย สีอมม่วงหรือสีน้ำตาลแดง กลีบดอกมี 4 กลีบ มีขน เกสรตัวผู้มี 4 อัน ฐานอับเรณูทรงกลมใหญ่ ก้านชูเกสรเป็น 4 พู รังไข่เป็นชนิดอยู่สูง กลีบเลี้ยงมีขนาดเล็กมาก มี 4 แฉก
- ผลราชดัด เป็นผลสด กลมเป็นพวง มีเนื้อ รูปกลม ผิวเรียบเป็นมัน ขนาดเล็ก ยาวราว 4 มิลลิเมตร ออกรวม
กลุ่มกัน 1-4 ผล เปลือกผลแข็ง เมื่อผลอ่อนสีเขียว เมื่อสุกมีสีดำ คล้ายเมล็ดมะละกอแห้ง มีเมล็ดเดียว ผิวเรียบ สีน้ำตาล รสขมจัด พบตามป่าเบญจพรรณ และป่าโปร่ง ขยายพันธุ์ด้วยเมล็ด
ส่วนที่ใช้เป็นยา : ผล, ราก, ใบ, ทั้งต้น
สรรพคุณ ราชดัด :
- ผลแก่จัด มีรสขม มีสรรพคุณแก้กระษัย บำรุงน้ำดี บำรุงน้ำเหลือง แก้ท้องอืดเฟ้อ แก้ลมวิงเวียน แก้หาวเรอวิงเวียน แก้อาเจียน แก้เจ็บอก แก้อาเจียนเป็นเลือด เป็นยาบำรุงธาตุ ทำให้เจริญอาหาร ขับพยาธิ แก้โรคบิดไม่มีตัว ท้องร่วง และแก้ไข้มาลาเรีย โดยนำผลมาทุบให้เปลือกแตกต้มรับประทานครั้งละ 5 ผล
- เมล็ดแห้ง รสขมฝาด ใช้รักษาโรคผิวหนังจำพวกเกลื้อน โดยนำเมล็ดแห้งตำพอแหลกแล้วเอาน้ำทาบริเวณที่เป็น ใช้รักษาโรคเกี่ยวกับลำไส้ ใช้เตรียมเป็นยาคุมธาตุ บำรุงธาตุ รักษาโรคบิดไม่มีตัว โรคพยาธิ แก้ท้องร่วง
- ราก มีรสขม ต้มน้ำดื่ม เป็นยาแก้ไข้ แก้บิด แก้เสียดท้อง แก้ปวดกล้ามเนื้อ ใช้เคี้ยวกับหมากแก้ไอ
- ใบ มีรสขม ใช้ตำกับปูนแดงพอกแก้ฝี แก้กลากเกลื้อน ถอนพิษตะขาบ แมงป่อง แก้ตับม้ามโต ต้น รสขม แก้ไข้ แก้ไข้มาลาเรีย
- ทั้งต้น และเมล็ด รักษาไข้มาลาเรีย