ชื่อสมุนไพร : มะแว้งต้น
ชื่ออื่นๆ : มะแคว้ง, มะแคว้งขม, มะแคว้งคม, มะแคว้งดำ(ภาคเหนือ), แว้งคม(สงขลา, สุราษฎร์ธานี), สะกั้งแค(กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน), หมากแฮ้งคง(เงี้ยว-แม่ฮ่องสอน)
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Solanum indicum L.
ชื่อวงศ์ : Solanaceae
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :
- ต้นมะแว้งต้น เป็นไม้พุ่มขนาดเล็ก อายุ 2-5 ปี สูงประมาณ 1 เมตร ลำต้นมีขนาดเล็ก กลม เนื้อแข็ง สีเขียวอมเทา แตกกิ่งก้าน ทั้งต้นมีขนนุ่มสีเทาปกคลุม และมีหนามแหลม ขึ้นกระจายอยู่ทั่วต้น เปลือกต้นเรียบสีน้ำตาล
- ใบมะแว้งต้น เป็นใบเดี่ยว เรียงสลับ ใบรูปรี ขอบใบหยักเว้ามน มีคลื่นเล็กน้อย ก้านใบยาว มีหนาม ใบแผ่กว้าง ใบยาว 5-10 เซนติเมตร กว้าง 4-6 เซนติเมตร ปลายใบแหลมเล็กน้อย โคนใบมน ขอบใบเว้าเข้าหาเส้นกลางใบ ก้านใบ หลังใบ และท้องใบมีขนสั้นๆปกคลุม โดยท้องใบจะมีขนหนาแน่นกว่าหลังใบ และมีหนามสั้นๆ
- ดอกมะแว้งต้น ออกเป็นกระจุกที่ง่ามใบหรือปลายกิ่ง มี 3-6 ดอก ดอกมีสีม่วงอ่อน กว้างประมาณ
2 เซนติเมตร ใจกลางดอกมีเกสรตัวผู้สีเหลือง 5 อัน เชื่อมติดกันกับโคนกลีบดอก ปลายกลีบดอกแยกออกเป็น 5 แฉก คล้ายรูปดาว ปลายแหลม ก้านดอกมีหนามเป็นตุ่มเล็กๆ ยาว 5 มิลลิเมตร กลีบเลี้ยงเชื่อมติดกัน ปลายแยกเป็น 5 แฉก แหลม ด้านนอกมีขน
- ผลมะแว้งต้น รูปกลม ผิวเรียบเกลี้ยงมัน ผลอ่อนเป็นสีเขียวหรือขาว ไม่มีลาย ผลสุกมีสีแดงส้ม หรือสีเหลืองอมส้ม เส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 1 เซนติเมตร มีขนาดเท่ากับมะแว้งเครือ แต่มีสีเขียวมากกว่า และรสขมจัดกว่า ภายในผลมี
- เมล็ดมะแว้งต้น รูปกลมแบน สีน้ำตาลอ่อน ขนาดเล็ก จำนวนมาก ผลอ่อนใช้กินเป็นผักสดได้ อาจนำไปลวกหรือเผาจิ้มน้ำพริก
ส่วนที่ใช้เป็นยา : ราก, ทั้งต้น, ใบ, ผล
สรรพคุณ มะแว้งต้น :
- ผล และราก รสขมเปรี้ยว เป็นยาเย็น มีพิษเล็กน้อย ใช้เป็นยาแก้ไอ ขับเสมหะ แก้ปวดฟัน แก้ไซนัส ขับลม แก้ปวดหัว ปวดบวมอักเสบ รักษาต่อมทอนซิลอักเสบ ต่อมน้ำเหลืองอักเสบ ปวดกระเพาะ แก้ฟกช้ำดำเขียว และใช้เป็นยาบำรุงธาตุ บำรุงน้ำดี และช่วยเจริญอาหาร
- ผลสุก และผลดิบ รสขมขื่นเปรี้ยว แก้โรคเบาหวาน ละลายก้อนนิ่ว แก้ไข้สารพัดพิษ ช่วยเจริญอาหาร แก้กินผิดสำแดง ลดน้ำตาลในเลือด แก้ไอ ขับเสมหะ ขับลม แก้ไข้เพื่อเสมหะในคอ แก้น้ำลายเหนียว ขับปัสสาวะ บำรุงน้ำดี รักษาโรคทางไต
- ใบ รสขื่นขม บำรุงธาตุ แก้วัณโรค แก้ไอ
- ราก รสขมขื่นเปรี้ยว กัดและขับเสมหะ แก้น้ำลายเหนียว เป็นยาแก้ไอ ขับลม แก้คัน ขับปัสสาวะ ขับลม แก้โลหิตออกทางทวารหนัก ทวารเบา แก้ไข้สันนิบาต รักษามะเร็งเพลิง บำรุงธาตุ รักษาวัณโรค
- ทั้งต้น รสขื่นเปรี้ยว แก้แน่น แก้จุกเสียด ขับลม แก้ท้องอืดเฟ้อ ขับพยาธิ แก้โลหิตออกทางทวารหนัก ทวารเบา ขับปัสสาวะ
