ชื่อสมุนไพร : พญามุตติ
ชื่ออื่น ๆ : หญ้าจามหลวง (เชียงใหม่) กาดน้ำ, กาดนา
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Grangea maderaspatana (Linn.) Poir.
ชื่อวงศ์ : COMPOSITAE
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :
- ต้นพญามุตติ ไม้ล้มลุกฤดูเดียว สูง 10-30 เซนติเมตร ลำต้นแตกกิ่งก้านมากที่โคนต้น ชูยอดตั้งขึ้นหรือเลื้อยแผ่ ที่ผิวมีขนนุ่มสีขาวปกคลุมทั่วไป
- ใบพญามุตติ ใบเดี่ยว เรียงสลับ รูปใบหอกกลับถึงรูปไข่กลับ กว้าง 1-4 เซนติเมตร ยาว 2-8 เซนติเมตร ไม่มีก้านใบ มีส่วนเนื้อใบแผ่เป็นปีก ขอบใบเว้าลึกเป็นแฉกๆไม่เป็นระเบียบ มีขนนุ่มทั้งสองด้าน เนื้อใบอวบ ฐานใบสอบเรียว ปลายใบแหลมหรือเป็นติ่งแหลม
- ดอกพญามุตติ ดอกเดี่ยว ดอกย่อยกระจุกแน่น ออกเดี่ยว ๆ ที่ปลายยอด รูปกลม ส้นผ่านศูนย์กลางช่อดอก
10-15 มิลลิเมตร ดอกย่อยจำนวนมาก ดอกตัวเมียเรียงเป็นชั้นวงนอก มีจำนวนมาก กลีบดอก สีเหลืองอ่อน เชื่อมกันเป็นหลอดยาว 1.5-2 มิลลิเมตร ปลายแยกเป็นแฉกเล็กน้อย มี 2 แฉก แต่ละแฉกยาว 0.1-0.3 มิลลิเมตร เกสรเพศเมีย รังไข่รูปรี สีเขียว ยาว 3-3.5 มิลลิเมตร ผิวด้านนอกขนต่อม ก้านชูเกสรยาว 1.8-2.2 มิลลิเมตร ยอดเกสรปลายแยกเป็นสองแฉก แต่ละแฉกยาว 0.1-0.3 มิลลิเมตร ดอกสมบูรณ์เพศเรียงเป็นชั้นวงใน กลีบดอกสีขาวแกมเหลืองสด ปลายแยกเป็น 5 แฉก แต่ละแฉกยาว 0.1-0.3 มิลลิเมตร มีเฉพาะดอกรูปหลอด กลีบเชื่อมกันเป็นหลอดที่ฐาน ยาว 1-1.5 มิลลิเมตร ผิวด้านนอกมีขนต่อม เกสรเพศผู้มี 5 อัน ติดกัน สีเหลืองอ่อนแกมเทา ก้านชูเกสรเป็นแท่งยาว 0.2-0.3 มิลลิเมตร ติดบริเวณฐานของหลอดกลีบดอก อับเรณูรูปกระสวยยาว 0.1-0.2 มิลลิเมตร เกสรเพศเมีย มีรังไข่รูปรี ยาว 3.5-4 มิลลิเมตร ผิวด้านนอกมีขนต่อม ก้านชูเกสรเพศเมีย 1 อัน ยาวประมาณ 1 มิลลิเมตร ปลายยอดเกสรแยกเป็นแฉก 2 อัน แต่ละแฉก ยาว 0.1-0.2 มิลลิเมตร ผิวมีขนต่อม มีชั้นใบประดับ สีเขียวปนสีขาว รูปใบหอก หนาแข็ง วงใบประดับมี 3 ชั้น ผิวด้านนอกมีขนประปราย วงนอกสุดรูปสามเหลี่ยมยาว 2.5-3 มิลลิเมตร กว้าง 2-2.5 มิลลิเมตร วงที่สองรูปสามเหลี่ยมยาว 3-3.5 มิลลิเมตร กว้าง 2-2.5 มิลลิเมตร วงในสุดรูปหอก ยาว 4-4.5 มิลลิเมตร กว้าง 1-1.5 มิลลิเมตร - ผลพญามุตติ ผลแห้งจะมีผิวเกลี้ยง และมีต่อมกระจาย ตรงขอบนั้นมีขนและผลจะมีความยาวประมาณ 2 มิลลิเมตร
ส่วนที่ใช้เป็นยา : ทั้งต้น, ใบ
สรรพคุณ พญามุตติ :
- ทั้งต้น ใช้เป็นยาขับลมในลำไส้ ทำให้เจริญอาหาร รักษาการท้องขึ้น ท้องอืด ท้องเฟ้อ และท้องร่วง
- ใบ ใช้เป็นยารักษาอาการไอ และเป็นยาปฏิชีวนะชำระแผลหรือใช้น้ำคั้นจากใบหยอดหู รักษาอาการหูเจ็บ